‘आम्लपित्तावरील’ घरगुती उपाय
खूपदा पित्तावर उपाय म्हणून बाजारात उपलब्ध असलेली विविध रूपातील ‘एन्टासिड्स’ही (आम्लता नष्ट करणारे अल्कलाइन पदार्थ ) निष्क्रिय ठरतात, तेव्हा आजीच्या बटव्यातील खालील पदार्थांचा वापर करून घरगुती उपचार नक्की आजमावून पहा.
● ऍसिडिटी होण्याची कारणे
अपूर्ण झोप, तणावग्रस्त जीवनशैली, अरबट-चरबट फास्ट फूड खाणे, अशा एक ना अनेक कारणांनी शरीरात पित्ताचे दोष निर्माण होतात .
● पित्ताची लक्षणे
तीव्र डोकेदुखी , छातीत जळजळ ,उलट्या होणे, अस्वस्थ वाटणे अशी पित्ताची लक्षणे दिसून येतात.
खूपदा पित्तावर उपाय म्हणून बाजारात उपलब्ध असलेली विविध रूपातील ‘एन्टासिड्स’ (आम्लता नष्ट करणारे अल्कलाइन पदार्थ) ही निष्क्रिय ठरतात, तेव्हा आजीच्या बटव्यातील खालील पदार्थांचा वापर करून घरगुती उपचार नक्की आजमावून पहा.
१) केळं
केळ्यातून शरीराला उच्च प्रतीच्या पोटॅशियमचा पुरवठा होतो, त्यामुळे पोटात आम्ल (ऍसिड ) निर्मितीची प्रक्रिया मंदावते. तसेच त्यातील तंतू (फायबर) शरीराची पचनक्रिया सुलभ करते फळांमधील काही विशिष्ट घटकांमुळे आम्लांच्या विघातक परिणामांपासून आपले रक्षण होते.पित्त झाल्यास पिकलेले केळ खाल्याने आराम मिळतो. केळ्यातील पोटॅशियम विषहारक द्रव्य म्हणून काम करते व पित्ताचा त्रास कमी होतो.
२) तुळस
तुळशीमधील ‘एन्टी अल्सर’ घटक पोटातील / जठरातील आम्लातून तयार होणाऱ्या विषारी घटकांपासून बचाव करते. पित्ताचा त्रास जाणवत असल्यास किंवा अस्वस्थ वाटत असल्यास ४-५ तुळशीची पाने खावीत.
३) दुध
दुधातील कॅल्शियमच्या घटकांमुळे पोटात तयार होणारी विघातक आम्लनिर्मिती थांबते व अतिरिक्त आम्ल दूध खेचून त्याचे अस्तित्व संपवते. थंड दुध प्याल्याने पित्तामुळे होणारी पोटातील व छातीतील जळजळ कमी होते. दुध हे पित्तशामक असून, ते थंड व त्यात साखर वा इतर पदार्थ न मिसळता प्यावे . मात्र त्यात चमचा भर साजूक तूप घातल्यास ते हितावह होते.
४) बडीशेप
बडीशेपमधील ‘एन्टी अल्सर’ घटक पचन सुधारते व बद्धकोष्ठता दूर करते. बडीशेपमुळे पोटात थंडावा तयार होऊन जळजळ कमी होते. बडीशेपाचे काही दाणे केवळ चघळल्याने देखील पित्ताची लक्षणे कमी होण्यास मदत होते. तसेच पित्तामुळे अस्वस्थ वाटत असल्यास बडीशेपचे दाणे पाण्यात उकळून, रात्रभर थंड करून ठेवलेले पाणी प्यायल्याने आराम मिळतो.
५) जिरं
जिऱ्याच्या सेवनामुळे शरीरात काही लाळ निर्माण होते, ज्यामुळे पचन सुधारते, मेटाबॉलीझम सुधारते आणि शरीरातील वायू व गॅसचे विकार दूर होतात. जिऱ्याचे दाणे केवळ चघळल्यानेदेखील आराम मिळतो किंवा तुम्ही जिऱ्याचे दाणे पाण्यात उकळून, ते पाणी थंड करून प्या.
६) लवंग
लवंग चवीला तिखट असली तरीही लवंग अतिरिक्त लाळ खेचून घेते, पचन सुधारते आणि पित्ताची लक्षणे दूर करते . लवंगामुळे पोटफुगी व गॅसचे विकार दूर होतात. जर तुम्हाला पित्ताचा त्रास असेल तर लवंग दाताखाली पकडून ठेवा त्यातून येणारा रस काहीकाळ तोंडात राहू द्या. या रसामुळेच पित्ताची तीव्रता कमी होते. लवंगमुळे घशातील खवखवही कमी होते.
७) वेलची
आयुर्वेदानुसार वेलची शरीरातील वात, कफ व पित्त यांमध्ये समतोल राखण्याचे काम करते. स्वादाला सुगंधी व औषधी गुणांनी परिपूर्ण वेलचीच्या सेवनाने पचन सुधारते, पित्ताचा त्रास कमी होतो. पित्तापासून आराम मिळवण्यासाठी वेलचीचे दोन दाणे ठेचून (सालीसह/सालीशिवाय ) पाण्यात उकळा. हे पाणी थंड झाल्यावर प्यायल्याने पित्तापासून तात्काळ आराम मिळेल.
८) पुदिना
पुदिना पोटातील आम्लाची तीव्रता कमी करतो. पुदिन्यातील वायूहारक गुणधर्मामुळे पचनक्रिया सुधारते. पुदिन्यातील थंडाव्यामुळे पोटदुखी व जळजळ थांबते. पित्ताचा त्रास होत असल्यास काही पुदिन्याची पाने कापा व पाण्यासोबत उकळा . थंड झाल्यावर हे पाणी प्या. अपचनावरदेखील पुदिना गुणकारक आहे. पुदिन्यातील ‘मेन्थॉल’ पचनास जड पदार्थ खाल्ल्याने होणारा त्रास, डोकेदुखी तसेच सर्दी दूर करण्यास मदत करते.
९) आलं
या औषधी मुळाचा भारतीय स्वयंपाकघरात प्रामुख्याने वापर केला जातो. आल्याच्या सेवनाने पचन सुधारते, तसेच पोटातील अल्सरशी सामना करण्यास फायदा होतो. आल्यातील तिखट व पाचकरसांमुळे आम्लपित्त कमी होते.पित्तापासून आराम मिळवण्यासाठी आल्याचा एक लहान तुकडा चघळत रहा. तुम्हाला जर आलं तिखट लागत असेल तर ते पाण्यात टाकून, उकळून ते पाणी प्या किंवा तुम्ही आल्याचा तुकडा ठेचून त्यावर थोडा गुळ टाकून चुपत रहा.
१०) आवळा
तुरट-आंबट चवीचा आवळा कफ आणि पित्तनाशक असून त्यातील ‘व्हिटामिन सी’ अन्ननलिका व पोट स्वच्छ ठेवण्यास मदत करते.
● दैनंदिन उपाय
१)रोज रात्री झोपण्याच्या अगोदर त्रिफळा चुर्ण १-२ चमचे तूप किंवा दुधातून घ्या.
२) सकाळी उपाशी पोटी तिन ग्लास कोमट पाणी सोबत आवळा जुस १५ मिली, कोरफडीचे जुस 15 मिली, हे 21 दिवसाच्यावर औषध घ्यावे, मधेच औषध बंद करू नयेत.
लेखक: राजू गोल्हार (आरोग्य संवाद, औरंगाबाद )
भ्रमणध्वनी: ९९२२३१५५५५
( संबधीत लेख संपूर्णपणे लेखकाच्या हक्काधीन आहे. इथे प्रकाशित लेखांमधील माहिती व मतांशी ‘मराठी ब्रेन’ दरवेळी सहमत असेलच असे नाही. )
संपादन व मुद्रणकार्य : टीम मराठी ब्रेन
◆◆◆
( लिहा writeto@marathibrain.com वर )